Želimir Žilnik, Građani iz sjene
Izložba Građani iz sjene nudi uvid u radikalnu filmsku praksu Želimira Žilnika (r. 1942, živi u Novom Sadu, Srbija) u kontekstu izložbe. Od svojih početaka na živoj sceni amaterskog filma u Jugoslaviji šezdesetih godina Žilnik je snimio više od pedeset filmova, uključujući i veliki broj igranih filmova i TV produkcija, često u žanru dokumentarne drame. Rano je postao međunarodno priznat, osvojivši Zlatnog medveda za film Rani radovi kao najbolji film 1969. godine na Berlinskom međunarodnom filmskom festvalu. Tokom sedamdesetih godina njegovi filmovi su naišli na protivljenje političkog establišmenta, pa napušta Jugoslaviju i prelazi u Nemačku gde je realizovao nekoliko nezavisnih filmova, uključujući tu i neke od najranijih filmova koji se bave temom gastarbajterа. Osamdesetih godina, nakon što napušta Nemačku gde se također suočava sa protivljanjem političkog establišmenta, vraća se u Jugoslaviju i snima brojne TV i igrane filmove u kojima predstavlja početne simptome rastućih društvenih sukoba u zemlji, a devedesetih nastavlja sa snimanjem filmova koji se bave bolestima post-socijalističke tranzicije kao i pitanjima migracije.
Mnogi Žilnikovi filmovi su svojim temama i pristupima proročki nagoveštavali događaje iz stvarnog sveta, kao što su to raspad Jugoslavije, ekonomski prelaz iz socijalizma u neoliberalni poredak, gaženje prava radnika i šira društvena erozija koja se tiče rada i migracija. Naziv izložbe, Građani iz sjene, odražava Žilnikovu životnu usredsređenost na nevidljive, potiskivane i na nedovoljno ili pogrešno predstavljene građane. Kao koncept, „građani iz sjene“ odnose se na oblik političkog angažovanja u „amaterskoj politici“ - maštovitom i subverzivnom nenormativnom znanju i alternativnim senzibilitetima koji uvek latentno postoje u društvu a ponekad i vidno pomeraju „svakodnevnu politiku“. Po urbanističkom teoretičaru Andiju Merifildu, amaterska i profesionalna politika predstavljaju zapravo tektonske ploče „političkih podela koje se mogu osporavati i premeštati“. Hrabar amaterizam koncepta i metode Žilnikovih filmova izložba razrađuje iz različitih aspekata potencijala građana iz senke i pritiska amaterske podstruje u emancipatornoj politici i umetničkoj produkciji.
Izložba koja pokriva pet decenija Žilnikove karijere izdvaja određene igrane dugometražne filmove, na koje se povezuju brojni kratki filmovi i odlomci iz njegovih dužih radova. Oni su organizovani po grupama međusobno povezanih tema koje se odvijaju tokom Žilnikovog opusa i odnose se na koncept građana iz senke, kao što su to pitanja ekonomije iz senke, granica, migracija, rada, terorizma, revolucionarnog zamora, sukoba paralelnih modernizama i mnoga druga. Razmatrajući strukturne karakteristike za koje je Žilnik rano uvideo da su najvažnije za društvenu transformaciju i koje bacaju svetlost na trenutno društveno i politički važne stvari, svaka od izložbenih grupa bavi se i Žilnikovim posebnim metodom filmskog stvaralaštva u različitim produkcionim kontekstima, kao i razvojem odnosa protagonista u njegovim filmovima, od kojih se mnogo njih pojavljuje u više od jednog dela. Odnosi prema njegovim protagonistima i njihovi međusobni odnosi su u središtu videa Među ljudima: Život i gluma (2018. g.), novog rada naručenog za izložbu, koji okuplja mnoge od njih godinama kasnije kako bi pričali o Žilnikovim filmovima i njihovom uticaju na njihov pojedinačni i kolektivni život.
Ideja građana iz senke, zamišljena kao različite manjine koje sve više postaju većina, prolazi kroz Žilnikov opus, gde se shvaća kao mogućnost da se zamisli novi koncept građanstva koji pomera trenutna ograničenja i granice.
Na ovom sajtu za vreme trajanja izložbe dostupan je online program filmova.
Želimir Žilnik će prisustovati otvaranju filmskog programa za vikend (20. i 21. aprila) u bioskopu Cine k u Oldenburgu.
Građani iz sjene biće predstavljeni u Galeriji Nova u Zagrebu, u novembru 2018. godine. Publikacija sa naručenim esejima o radovima Želimira Žilnika čiji su autori kustosi i filmski stvaraoci objaviće se u jesen 2018. godine.
Projekat finansira Federalna nemačka kulturna fondacija.
Arhiva:
Projekcija 1, 22 april – 6 maj, 2018
Projekcija 2, 6 maj - 20 maj, 2018
Projekcija 3, 21. maj - 03. jun, 2018
Projekcija 4, 04 Jun - 17 Jun 2018
Projekcija 5, 18 Jun – 1 Jul, 2018
WHW: INTERVIEW WITH ŽELIMIR ŽILNIK, april 2018.
Fotografije sa izložbe:
Foto: Andrej Popović, Želimir Žilnik, Rani radovi, 1969.